مرحوم آیه الله سید عباس خاتم یزدی در سال 1309 هجری شمسی در شهر یزد چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم سید یحیی معروف به آقا سید یحیی بزرگ از وعاظ سرشناس یزد و اصالتاً اهل احمدآباد یزد بود. اهالی احمدآباد، نخست پیرو آیین زرتشتی بودند. جدّ هفتم مرحوم خاتم یزدی، به آنجا می آید و با تبلیغ اسلام، آنها را به دین مبین اسلام فرا می خواند و بدین گونه آنان، همگی، مسلمان می شوند. وی چهل قرآن به خط خود نگاشته است. مادر مرحوم خاتم یزدی نیز زنی با ایمان و با عفت و معلمه قرآن بود. پدرش مرحوم غلامرضا، به سبب علاقه ای كه به كمالات سید یحیی داشت دخترش را به عقد وی درآورد.

دوران كودكی مرحوم خاتم یزدی، دوره خفقان و ستمهای رضاخانی بود؛ به گونه ای كه رژیم شاه، روحانیان را مجبور كرده بود لباس روحانیت را از تن به در آورند و كت و شلوار بر تن كنند و كلاه پهلوی بر سر بنهند. همچنین زنان خود را در مجالس عمومی، بدون حجاب ببرند. این درخواست ها بر پدر مرحوم خاتم، گران می آمد و سرانجام ایشان به مدت سه سال شهر یزد را ترك گفت و به تبلیغ و سخنرانی و روضه خوانی در روستای «دره » در دوازده فرسخی یزد پرداخت. رفاقت مرحوم سید یحیی با كدخدای ده باعث شده بود كه بتواند مأموران شاه را كه به آن روستا آمده بودند، دست به سر كند. مرحوم سید عباس خاتم یزدی، در سن نه سالگی پدرش را از دست داد و برای تأمین معاش خانواده، مجبور به كار شد، تا اینكه پس از مدتی، با اصرار و تشویق مرحوم «حاج سید علی محمد وزیری» از علما و وعاظ معروف یزد، دست از كار كشید و به تحصیل علوم دینی پرداخت.
دوران تحصیل

مرحوم آیه الله سید عباس خاتم یزدی دروس دینی را نخست در مدرسه شفیعیه یزد آغاز كرد و به سبب شوق و شعف زایدالوصفی كه به تحصیل علوم دینی داشت، به طلبه ای كه تمام اوقاتش را صرف تحصیل علوم می كند، شهرت یافت. مقدمات را در همان مدرسه شفیعیه یزد خواند و سپس به مدرسه «خان » در یزد رفت و قوانین و معالم و بخشی از رسائل و مكاسب شیخ انصاری را در آنجا در محضر استادان مبرز و نمونه یزد خواند و تصمیم به عزیمت به قم نمود. این تصمیم با عدم رضایت برخی از استادان حوزه علمیه یزد مواجه شد. آنها به خوبی به استعداد علمی و توانایی او واقف بودند و نمی خواستند حوزه علمیه یزد از وجود چنین استعدادهای شگرفی خالی شود و مشكلاتی چون عدم وجود حجره در قم را به او گوشزد می نمودند. جذابیت حوزه علمیه قم و شیفتگی طلبه جوان به درس، باعث شد كه از نصایح و اصرار استادان چشم پوشد و سرانجام برای ادامه تحصیل به شهر قم وارد شود.

با ورود به حوزه علمیه قم، شوق مرحوم خاتم یزدی برای تحصیل علوم دینی فزونی یافت تا حدی كه به خورد و خوراك و استراحت بی توجه ماند و به گفته خود، در طی پنج سال حضور در قم، حتی یك بار هم در رختخواب استراحت نكرد. رختخواب او یك عبای كلفت نائینی بود كه هرگاه از مطالعه خسته می شد، آن را به دور خود می پیچید و می خوابید. این مسأله، به بیماری ایشان انجامید. بیماری معده و سردردهای پی در پی ایشان را به درمانگاه های قم و تهران و یزد كشاند؛ اما معالجه پزشكان سودی نبخشید و او برای استشفا عازم عتبات عالیات شده با عنایت ائمه اطهار علیهم السلام شفای كامل حاصل می شود ایشان نیز در همانجا رحل اقامت افكنده و با جدیت به ادامه تحصیل خود پرداختند.

با ورود به نجف اشرف، در مدرسه بزرگ آخوند ساكن شد و تقریباً در درس خارج همه علمای نجف شركت كرد. از این میان درس خارج آیه الله خویی را بیش از همه پسندید و در آن شركت جست. پس از ورود امام خمینی(ره) به نجف اشرف، در درس ایشان نیز حاضر شد و همواره از شاگردان ممتاز درس ایشان بود. ایشان هیچ گاه از تلاش علمی باز نماند و با بازگشت به ایران نیز، همواره به فعالیت های علمی، فرهنگی و سیاسی می پرداخت.
اساتید

آیه الله خاتم یزدی در عمر شریف خود از محضر استادان فراوانی بهره برد. از جمله در مقدمات از مرحوم حاج شیخ حیدر علی كوچه بیوكی، حاج شیخ عبدالحسین عرب عجم و حاج سید حسن بنادكی بهره برد. ایشان بخشی از قوانین را نزد مرحوم آیه الله شیخ محمود فرساد فرا گرفت و بخشی را نزد شیخ جلال علومی. از دیگر استادان ایشان مرحوم سید محمد كازرونی بود كه از مجتهدان مسلم یزد به شمار می آمد. مرحوم خاتم، تفسیر را نزد شیخ غلامرضا فقیه خراسانی آموخت و بخشی از منظومه را نزد مرحوم حاج شیخ جلال آیه اللهی فرا گرفت.

با ورود به قم به مدرسه حجتیه آمد و بخش بیع مكاسب را نزد آیه الله مرتضی حائری آموخت و تا پایان خیارات مكاسب از محضر ایشان بهره برد. برای خواندن رسائل نیز نزد مرحوم سید حسن سریزدی رفت. با اتمام رسائل، به درس مرحوم شیخ عبدالجواد اصفهانی رفت و كفایه الاصول را از ابتدا تا انتها، نزد ایشان فرا گرفت. برای خواندن درس خارج، به محضر علمای بسیاری شرفیاب شد؛ اما پس از مدتی منحصراً در درس خارج اصول حضرت امام خمینی(ره) و درس خارج فقه آیه الله بروجردی شركت نمود. وی همچنین مراتب عالیه كلام و فلسفه را نزد استاد علامه طباطبائی و شهید مطهری فرا گرفت.

با عزیمت به نجف اشرف، در دروس عالمان آن دیار نیز حضور پیدا كرد و پس از مدتی منحصراً در درس مرحوم آیه الله خویی حضور یافت و حتی آن را پس از استماع، در مسجد «خضرا» برای تعدادی از طلاب تقریر می كرد. با آمدن امام خمینی (ره) به نجف، در درس ایشان نیز حضور مستمر داشت. امام(ره) با ورود به نجف، درس خارج فقه، مبحث بیع را آغاز كردند.مرحوم آیه الله خاتم یزدی، خود درباره درس امام(ره) می گوید: «حضرت امام(ره) ... روحیه شاگرد پروری بالایی داشت و معمولاً به شاگردان كه اشكالی در ذهن داشتند، به ویژه افرادی كه اشكالات پخته و حساب شده ای را مطرح می كردند، مجال سخن گفتن می داد و بعد به تناسب، پاسخ وی را می داد و اگر جواب اشكال آسان نبود و نیاز به فكر و تأمل بیشتری داشت، پاسخ اشكال را به روز بعد موكول می كرد. یادم می آید كه یك بار بنده اشكالی را مطرح كردم كه ظاهراً جوابش به تعمق نیاز داشت، به همین جهت ایشان، آن روز جوابی به من نداد و از منبر پایین آمد؛ اما فردای آن روز، اشكال مرا همراه با جواب مطرح نمود»
دوستان و همراهان

از دوستان و هم مباحثه ای های مرحوم آیه الله خاتم یزدی می توان از آیه الله محمد رضا توسلی از اعضای فعال دفتر امام (ره) و شیخ عبدالله كنی نام برد. دیگر از دوستان ایشان حاج شیخ محمود علومی و آقای میرزا محمد پیشوایی بود كه مكاسب را با ایشان مباحثه می كرد.

از دوستان صمیمی ایشان می توان از مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی فرزند برومند حضرت امام خمینی(ره) یاد كرد كه مرحوم خاتم یزدی، در اولین سال حضور در قم با ایشان آشنا شدند و در قم و نجف همواره رفیق شفیق او بودند.

ایشان درباره ویژگی های علمی و اخلاقی مرحوم مصطفی خمینی می گوید: مرحوم حاج آقا مصطفی در فقه و اصول و فلسفه و تفسیر و عرفان و حتی ادبیات عرب از افراد صاحب نظر این علوم به شمار می آمد و عمیقاً در این زمینه های علمی كار كرده بود و تألیفاتی نیز در اكثر این رشته های علمی داشت كه بعضی از آنها در اصول فقه و تفسیر به چاپ رسیده است. در ضمن ایشان از اساتید و مدرسین این فنون علمی به شمار می آمد و به ویژه در ایام تعطیل حوزه محافل درس و بحثی در زمینه اصول و فقه و تفسیر برپا می كرد... در زمینه مسائل اخلاقی نیز آن بزرگوار، انسانی متقی و زاهد به شمار می رفت و همواره در مسیر مبارزه و مجاهده با نفس حركت می كرد و ضمن تقید به احكام شرعی با تحمل ریاضت در صدد تعالی روح و اصلاح بیش از پیش نفس بود و در این راستا غالب اوقات، به ویژه در ایام زیارتی حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام مثل اول ماه رجب و نیمه همین ماه و اول و نیمه ماه شعبان و روز عاشورا و اربعین حسینی با پای پیاده از نجف به كربلا مشرف می شد»
فعالیت های علمی و فرهنگی

مرحوم خاتم یزدی، در عمر مبارك خود، فعالیت های فرهنگی فراوانی را به انجام رساند. ایشان در مدت تحصیل در حوزه علمیه یزد، هم زمان خود به تدریس كتاب های سیوطی، مغنی، شرح نظام و مطول نیز مشغول بود و با ورود به قم، به تدریس معالم، حاشیه ملاعبدالله و بخشی از شرح لمعه به طلاب همت گماشت. در نجف اشرف نیز به تدریس كفایه الاصول، مكاسب، شرح منظومه و شرح تجرید می پرداخت و درس خارج حضرت آیه الله خویی را نیز برای طلاب بازگویی می كرد. ایشان پیش از اخراج از عراق توسط صدام، در سال های پایانی حضور در نجف اشرف به تدریس خارج فقه مبحث طهارت پرداختند.

هنگام حضور امام(ره) در نجف، مرحوم خاتم یزدی كه در دفتر معظم له مشغول به فعالیت بود، خدمات بسیاری را انجام داد كه همواره مورد تأیید امام(ره) بود. با بازگشت به ایران نیز خدمات شایانی به مردم كرد. از جمله می توان به خدمات فرهنگی ایشان در استان یزد اشاره كرد.
فعالیت های سیاسی

از آنجا كه مرحوم خاتم، در سال های پیش و پس از انقلاب هماره در خدمت حضرت امام خمینی(ره) و از یاران صدیق ایشان بودند، سینه ای سرشار از خاطرات داشتند. از جمله می توان به خاطرات ایشان در نجف اشرف اشاره كرد. برخورد رژیم عراق با امام خمینی(ره)، داستان مرجعیت امام خمینی(ره) ، موضع گیری مراجع نجف در قبال تبعید امام خمینی(ره)، دیدار امام(ره) با علما و بزرگان حوزه علمیه نجف و ویژگیهای رفتاری معظم له در مدت حضور در نجف، از خاطرات خوب ایشان است كه خود، بخشی از تاریخ انقلاب را تشكیل می دهد. از جمله كارهای ایشان در نجف اشرف برگزاری جلسات پاسخ گویی به سؤالات و استفتائات بود كه هر شب بعد از نماز مغرب و عشاء با حضور آقایان قدیری و كریمی برگزار می شد و در آن به پرسش ها و استفتائاتی كه از كشورهای اسلامی برای امام(ره) ارسال شده بود پاسخ گفته می شد و اگر در پاسخ آن تردید وجود داشت، از حضرت امام (ره) كمك گرفته می شد.

فعالیت های سیاسی مرحوم خاتم یزدی منحصر به روزگار پیش از انقلاب نبود. ایشان در سالهای پس از انقلاب اسلامی نیز هماره به تلاش در مراكز مختلف می پرداختند كه از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره كرد:

ـ حضور در دو دوره مجلس خبرگان رهبری؛

ـ دبیر و عضو شورای سیاستگذاری ائمه جمعه؛

ـ عضویت در شورای استفتاء حضرت امام(ره)، مقام معظم رهبری و آیه الله العظمی اراكی(ره)؛

ـ نماینده تام الاختیار حضرت امام(ره) در امور حج در سالهای پیش از انقلاب و نیز عضویت در بعثه ایشان در پس از انقلاب؛

ـ ممتحن دروس خارج حوزه علمیه قم

-ارزیابی توان علمی نمایندگان ـ مجلس خبرگان رهبری.
عروج ملكوتی

سرانجام این عالم ربانی، در روز بیستم شهریور ماه سال یكهزار و سیصد و هشتاد و یك، پس از عمری مجاهدت، دعوت حق را لبیك گفت. پیكر مطهر ایشان در جوار كریمه اهل بیت، حضرت معصومه سلام الله علیها به خاك سپرده شد. در بخشی از پیام مقام معظم رهبری به مناسبت درگذشت ایشان، آمده است: «این عالم بزرگوار از جمله چهره های پرهیزگار علمی در حوزه های علمیه شیعه به شمار می رفتند و سالها در نجف و قم به افاضه و تدریس اشتغال داشتند. همچنین از یاران نزدیك امام راحل قدس الله نفسه در طول زمان به حساب می آمدند. درگذشت ایشان برای حوزه های علمیه، به خصوص كسانی كه از دانش ایشان بهره می بردند، ضایعه و خسارت محسوب می گردد».